Кэрэ көстүүнү көрө сэргиир саха дьонугар, оһуор-мандары маанылаан оҥорор уран уус иистэнньэҥнэргэ, норуот маастардарыгар, иис-уус эйгэтин интириэһиргиир дьоһун-мааны дьоммутугар Чурапчы улууһун “Ай” норуот студиятын тэрийиитинэн сахалыы таҥныыны көҕүлүүр семинар ыытылынна.
Иистэнии – бу дьахтар эйгэтин биир сүрүн көстүүтэ буолар. Кэлиҥҥи кэмҥэ саха таҥаһа олус тупсаҕай уонна көрүҥэ элбэх буолла, төрүт таҥаспытын ыһыахтан ураты араас тэрээһиннэргэ, түмсүүлэргэ кэтэбит. Саха толору таҥаһа бу бэйэтэ туһунан айымньы: баай ыаллар кыыстара сүктэн барарыгар бэлэмнээн аҕыс улуус сурахтаах иистэнньэҥнэрин, тоҕус улуус ааттаах уустарын ыҥыраннар, кыыстарын ураты киэргэтэннэр, симээннэр, бэйэлэрин ийэ-аҕа уустарын баайын, кыахтааҕын күтүөт уол дьонугар көрдөрөргө анаан тиктэрэллэрэ. Ону таһынан Айыыларын кытта ыкса ситимин, кинилэри ытыктыырын, оҕо-уруу тэнитэригэр бэлэмин биллэрэр бэлиэнэн сүктэр кыыс таҥаһа буолара.
Бастакы күн тэрээһин айхаллаах арыллыыта сахалыы таҥас дефилетынан саҕаланна.
- Ол курдук, “Силик” түмсүү далбардара өбүгэ төрүт ииһин ньымаларын тутуһан, сөргүтэн тиктибит бууктаах соннорун кэтэн хаамтылар. Салайан, сүбэлээн тиктэрдэ түмсүү салайааччыта Надежда Ахматова. Бууктаах сон – Саха омугун уратытын көрдөрөр биир сүдү айымньыбыт үйэлэри уҥуордаан өбүгэлэрбититтэн хаалбыт бараммат баайбыт буолар. Кыһын томороон тымныытыттан харыстанан баай көстүүлээх сону кытта ойуу-дьарҕаа оһуордаах чопчуурдаах дьабака бэргэһэни, уостаах, кытыылаах, оһуор-мандар ойуулаах түүлээх үтүлүгү кэтэллэрэ. Силигин ситэрэн өттүк симэҕэ, илин-кэлин кэбиһэр киэргэтэр. “Силик” түмсүү кыттыылаахтара Чурапчы түмэлигэр харайыыга сытар биир, Таатта улууһун түмэлигэр баар икки, Е.И.Ярославскай аатынан түмэл фондатыттан биир сону Н.П.Ахматова магистерскай диссертация быһыытынан дириҥэтэн үөрэтэн, түмэллэр фондаларыгар сылдьан мээрэйдээн ньэмиэт (выкройка) оҥорон тиктилэр. Надежда Прокопьевна научнай салайааччыта С.И.Петрова-Уран Хатын, ХИФУ доцена, историческай наука кандидата, “Уран иис” маастарыстыба үрдүкү оскуолатын салайааччыта бу улахан фундаментальнай үлэни сүрүннээбитэ. Бууктаах соннор симэхтэрин иистэнньэҥнэр эмиэ бэйэлэрэ научнай источниктары хасыһан, үөрэтэн, матрицатын тимир ууһугар оҥорторон охсубуттара.
- Чурапчы улууһугар сахалыы таҥаһы кэлиҥҥи 20 сылга киэҥник пропагандалыы сылдьар, улуус үгүс элбэх дьонун таҥыннарбыт СР норуот маастара Татьяна Карсанаева салалтатынан “Дьүөгэ” иистэнэр сыах тикпит аныгылыы материалтан тигиллибит халадаайдара көрдөрүүгэ таҕыстылар. Бу дефилеҕа “Дайан” ыччат үҥкүү ансамблын көстүүмнэрэ эмиэ “Дьүөгэ” сыах иистэнньэҥнэрин айымньылара “Үс моҕойдоох, Сэттэ бэдэрдээх, Тоҕус томтордоох – Чурапчы” коллекция. 7 кустук өҥө халадаайтан, тоҕус эр киһи таҥаһыттан, үс үрүйэ өҥнөөх оҕо таҥаһыттан турар коллекцияны Татьяна Николаевна “Айылгы” оройуоннааҕы норуот айымньытын дьиэтигэр бэлэх ууммутугар махталбыт муҥура суох.
- “Силик” айар түмсүү бастаан тэриллэригэр тиктибит төрүт үгэскэ олоҕурбут бууктаах сонноро уонна эр дьон кыһыҥҥы сонноро “Айылгы” ОНАДь сценатыгар. Айар түмсүү кыттыылаахтарын бастакы иистэрэ бэйэлэрин баҕаларынан талбыт материалларыттан, түүлээхтэриттэн таҥыллан тигилиннилэр.
- Чурапчы улууһун далбар хотуттара ханна да буоллаллар, хайа да тэрээһиҥҥэ кытынналлар сахалыы мааны таҥастара ураты кэрэ буолар. Модельер Лев Колесов Чурапчы улууһугар дьахтар сүбэтин чилиэннэригэр хаһыаччыктаах мааны былааччылары хас биирдиилэригэр өҥнөрүн-дьүһүннэрин талан, көстүүм ахсын киэргэтиитин учуоттаан, төрүт үгэскэ олоҕурбут хаарыс солкоттон оноолоох хаһыаччык, туу ырбаахы моһуоннарынан тусса, тафта, курусуба материаллартан тиктэ.
- “Сиэдэрэй сииктэр” коллекция. Автор – Надежда Ахматова. Ааспыт 20 үйэ саҕаланыытыгар иистэнньэҥнэр тигэр таҥастарын стекляруһунан, оҕуруонан киэргэтэллэрэ умнулла быһыытыйбытын “Силик” түмсүү кыттыылаахтара сөргүтэн тиктилэр. Халадаай былааччыйаларын хас биирдиитин тус туһунан сииги араастаан тутан тигэн, оҕуруо арааһынан симээн-киэргэтэн, ураты тупсаҕай көстүүлээбиттэр. Урукку кэмтэн умнуллан хаалбыт илин кэбиһэри майгыннатар түөс симэҕин сөргүппүттэрэ көстүүмү ситэрэн биэрэр, хаһыаччыгы уһуллахха айхаллаах (торжественнай), киэһээҥҥи тэрээһиннэргэ табыгастаах халадаайдыы моһуоннаах былааччыйалар буола түһэллэр.
- “Чурапчылыы таҥныахха” семинар-практикум айхаллаах арыллыытыгар оскуола оҕолоро эмиэ кыттыыны ыллылар. “Ай, тик, кэт” мода студиятын кыттыылаахтара, “Хаттык” коллекцияны дьон болҕомтотугар таһаардылар. Автордар – Карина Кривошапкина, Юлия Пермякова. Салайааччылара – СР норуот уус-уран оҥоһуктарын маастара Альбина Дьячковская. Саха сирин кырыа кыһыныттан харыстанаары өбүгэлэрбит хаттык таҥастары айбыттара. Бу коллекция оскуола оҕолоругар ананан айылынна. Крапива материалтан тигиллибит комплектар илиинэн сирийии сиигинэн киэргэтиилээхтэр. Хаттык таҥастары студияҕа дьарыктанар кыргыттар бэйэлэригэр анаан тигиннилэр. Бу сонун көстүүлээх, “кэжуал” хайысханы тутуһар таҥастар саха куораттарын, улуустарын кииннэрин, общественнай сирдэрин, аныгылыы тииптээх уулуссаларын, болуоссаттарын кытта тупсаҕай коллаборацияны олохтуохтарын сөптөөхтөрүн көрдөрдүлэр.
- Саха сайыҥҥы тас таҥаһыгар бүтэй оноолоох соннортон ураты кытыылаах, кокуора оноолоохтор эмиэ бааллара. “Силик” айар түмсүү кыттыылаахтара Хабаровскай куорат түмэлигэр хараллан сытар сону үтүгүннэрэн тикпиттэрин көрөөччү болҕомтоҕутугар таһаардылар.
Салгыы “Саха мааны таҥаһа: канон уонна сайдар хайысхалар” лекция күн бастакы аҥаарын түмүктээтэ. Программа быһыытынан эбиэт кэннэ сахалыы таҥас көрүҥнэрин тупсаҕайдык тигии сүрүн ньымаларыгар – Татьяна Николаевна Карсанаева халадаай, эр киһи, уол оҕо сайыҥҥы ырбаахытын тигиигэ уонна Надежда Прокопьевна Ахматова традиционнай ньэмиэтинэн хаһыаччык уонна кытыылаах, кокуора оноолох сону быһан тигиигэ маастар-кылаастарыгар ииһи сэргээччилэр түмүстүлэр.
Сарсын бууктаах соннорго, иһэ-таһа күндү түүлээхтэн тигиллибит, бытархай оҕуруонан оһуордаммыт мааны дьабакаларга, өттүк симэҕин деталларыгар, уостаах үтүлүгү тигиигэ сыаналаах сүбэлэр, маастар-кылаастар ыытыллыахтара.
Муосчут кыыһа Айылгы Пинигина,
“Ай” норуот студиятын иисписэлииһэ.
Чурапчы с., 2025с.
